ไก่ฟ้า

ไก่ฟ้าพันธุ์ไทย

“ไก่ฟ้า” เป็นนกชนิดหนึ่งในวงศ์ไก่ฟ้า … เหตุที่เรียกว่า “ไก่ฟ้า” เนื่องมาจากมันมีรูปร่างเหมือนไก่ แต่บินได้ปร๋อเหมือนนก

“ไก่ฟ้า” เป็นสัตว์ปีกที่สวยงามมาก ปราดเปรียว เวลาก้าวย่างดูสง่างาม ..

ในฤดูผสมพันธุ์ สีสันของตัวผู้จะดูสดสวยเป็นพิเศษ และมักจะรำแพนหางอวดลวดลาย ป้อไป ป้อมา ยามเกี้ยวพาราศีตัวเมีย

ไก่ฟ้าที่ผู้คนรู้จักกันดีคือ “นกยูง” … แต่ไก่ฟ้าในโลกนี้มีทั้งหมดถึง 16 สกุล แยกเป็นชนิดต่างๆได้ถึง 48 ชนิด และน่าสนใจที่ไก่ฟ้าเกือบทั้งหมดนั้น มีถิ่นกำเนิดในทวีปเอเชียของเรา ยกเว้นนกยูงคองโกเท่านั้น ที่มีถิ่นกำเนิดในทวีปแอฟริกา

ในจำนวนไก่ฟ้าทั้ง 48 ชนิด นักวิทยาศาสตร์ได้จัดหมวดหมู่โดยดูจากความคล้ายคลึงทางด้านโครงสร้าง รูปพรรณสัณฐาน และพฤติกรรม … แบ่งออกกว้างๆ เป็นวงศ์ เป็นสกุล เป็นชนิด และเป็นชนิดย่อย รวมแล้วจัดแบ่งได้ถึง 152 ชนิด

ชื่อเรียกของไก่ฟ้าแต่ละชนิด ถูกกำหนดขึ้นจากหลายปัจจัย … บ้างเรียกตามชื่อของผู้ค้นพบ ซึ่งส่วนใหญ่เป็นชาวยุโรป เช่น ไก่ฟ้าเอ๊ดเวิร์ด … บ้างเรียกตามถิ่นที่อยู่อาศัย หรือถูฏค้นพบ เช่น ไก่ฟ้าบอร์เนียว นกยูงไทย นกยูงอินเดีย … หรือเรียกตามลักษณะเด่นที่ปรากฏ เช่น ไก่ฟ้าหน้าเขียว ไก่ฟ้าสีทอง เป็นค้น

ไก่ฟ้าของไทย … เป็นไก่ฟ้าที่มีลักษณะสง่างาม โดยเฉพาะตัวผู้ ซึ่งจะมีหนังใบหน้าและขาสีแดง ขนหงอนบนหัวมีพู่สีน้ำเงินเกือบดำ คอสีน้ำเงินเข้มเกือบดำเช่นกัน … ลำตัวและปีกสีเทา มีลายละเอียดสีดำ ลำตัวยาว หางยาวสีน้ำเงินดำวาวเหลือบเขียว ตอนปลายโค้งลงดิน … ตรงกลางแผ่นหลังมีสีทองเป็นประกาย

ไก่ฟ้าตัวเมีย … จะมีสีทึมๆ ไม่สวยเท่าตัวผู้ ลำตัวส่วนใหญ่เป็นสีน้ำตาล มีลายเกร็ดสีขาว ปีกสีดำมีลายทางสีขาวพาด หางสีดำ หนังที่หน้ายังคงมีสีแดง แต่ไม่สดเหมือนตัวผู้

ในสมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวฯ ได้ทรงโปรดให้ส่ง “ไก่ฟ้าพญาลอ” ไปฝรั่งเศส 1 คู่ นับเป็นไก่ฟ้าพันธุ์ใหม่ในยุโรป … มีการนำไก่ฟ้าคู่นี้ไปแสดงในพิพิธภัณฑ์ในกรุงปารีส หลังจากนั้นได้มีการนำไปเลี้ยงจนสามารถขยายพันธุ์ได้ … และเพื่อเป็นเกียรติแก่ประเทศไทยเรา “ไก่ฟ้าพญาลอ” จึงได้รับการตั้งชื่อในภาษาอังกฤษว่า Siamese Fireback

“ไก่ฟ้าพญาลอ” จึงเป็นนกชนิดเดียวที่พบในประเทศไทย ที่ได้รับเกียรติให้นำชื่อประเทศมาเรียกขานเป็นชื่อนก ด้วยเกียรติประวัติอันน่าภูมิใจ พร้อมทั้งความเป็นสัญลักษณ์แห่งมิตรภาพ “ไก่ฟ้าพญาลอ” จึงได้รับการเสนอชื่อให้เป็นนกประจำชาติของประเทศไทยเราตั้งแต่ปี 2528 เป็นต้นมา

"ไก่ฟ้าพญาลอ” จัดเป็นไก่ฟ้าขนาดกลาง มีรูปร่างผอมบางกว่าไก่ฟ้าชนิดอื่นๆ เนื่องจากมีโครงสร้างลำตัวที่เพรียวสง่างาม ถ้ามองพิจารณาให้ดีจะเห็นว่ามีสีทั้งตัวผสมกลมกลืนกัน ไม่ฉูดฉาดสดุดตาเหมือนไก่ฟ้าพันธุ์ต่างประเทศ เช่น ไก่ฟ้าสีทอง ของประเทศจีน

สำหรับถิ่นที่อยู่ในประเทศไทยนั้น ส่วนใหญ่จะพบที่บริเวณป่าราบทางด้านตะวันออกของภาคเหนือ ภาคตะวันออกเฉียงเหนือมาจนถึงปราจีนบุรี … นอกจากนั้นยังพบว่าปรากฏมีอยู่ในป่าในอำเภอทองผาภูมิ จังหวัดกาญจนบุรีด้วย

นิสัยของ ไก่ฟ้าพญาลอ … ชอบอยู่เป็นคู่หรือครอบครัวเล็กๆ ในป่าดงดิบที่รกทึบ ไม่ชอบที่โล่งแจ้ง ไม่ค่อยตื่นคน ทำให้มองเห็นได้ง่าย ชอบกินเมล็ดพืช ผลไม้ หนอน แมลง โดยเฉพาะลูกไรและขุยไผ่ เป็นอาหารโปรดปรานมาก

ถึงแม้ว่า ไก่ฟ้าพญาลอ จะได้รับเลือกให้เป็นนกประจำชาติไทย ... แต่ในอดีตไม่ได้ทำให้ไก่ฟ้าชนิดนี้ในธรรมชาติเพิ่มจำนวนมากขึ้น กลับลดจำนวนลงเรื่อยๆ เนื่องจากถูกตามล่าโดยมนุษย์ เพื่อนำมาเป็นอาหารและเครื่องประดับประเภทสวยงาม … ในปัจจุบัน ไก่ฟ้าพญาลอ เริ่มพบเห็นได้มากขึ้น อันเป็นผลจากความพยายามในการเพาะพันธุ์แล้วนำไปปล่อยในธรรมชาติ รวมถึงความเข้าใจของผู้คนที่มีมากขึ้นในเรื่องของการอนุรักษ์นก และสัตว์ป่า

“ไก่ฟ้าหลังขาว หรือ ไก่ฟ้าสีเงิน (Silver Pheasant)” … เป็นไก่ฟ้าที่สวยงามอีกชนิดหนึ่ง ที่ได้ชื่อเช่นนั้นเพราะ ตัวผู้มีลักษณะขนตอนบนของลำตัวและปีกขาววาววับเหมือนสีเงิน บนขนมีลวดลายสีดำลักษณะคล้ายตัวอักษร V ในภาษาอังกฤษ

ขนหงอนสีน้ำเงินเข้มยาวคลุมท้ายทอย หนังใบหน้าสีแดง … ด้านล่างของลำตัวสีน้ำเงินเข้ม หางยาวเรียวสีขาว ส่วนเพศเมียขนตามตัวส่วนใหญ่เป็นสีน้ำตาล คล้ายกับไก้ฟ้าตัวเมียทั่วๆไป ที่ไม่สวยเท่าตัวผู้

“ไก่ฟ้าสีเงิน” ชอบหากินเป็นคู่ในตอนเช้าและพลบค่ำ ไม่ชอบอยู่เป็นฝูง … อาหารได้แก่ พวกแมลง เมล็ดพืช ใบหญ้า ตัวหนอน และผลไม้บางชนิด มีนิสัยชอบอยู่ตามภูเขาสูง ทั้งที่เป็นป่าดงดิบ และป่าโปร่ง … ถิ่นกำเนิดอยู่ทางภาคเหนือ ภาคตะวันออก และทางภาคตะวันตก

สำหรับทางภาคเหนือ พบในพื้นที่โครงการพัฒนาที่สูงตามพระราชดำริปางตอง อำเภอเมือง จังหวัดแม่ฮ่องสอน ก่อนที่จะเป็นศูนย์เพาะเลี้ยงและขยายพันธุ์สัตว์ป่าปางตอง ซึ่งเป็นโครงการตามพระราชดำริของสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิตติ์ พระบรมราชินีนาถ … ปัจจุบันทางศูนย์ประสบความสำเร็จในการขยายพันธุ์ไก่ฟ้าสีเงินได้สำเร็จเป็นจำนวนมาก

*** ภาพด้านบน "ไ่ก่ฟ้าหลังเทา"

ไก่ฟ้าอีกชนิดหนึ่ง ซึ่งเป็นพันธุ์ย่อยของ ไก่ฟ้าหลังขาว ได้แก่ “ไก่ฟ้าหลังเงินจันทบูร” ชื่อภาษาอังกฤษเรียกว่า Silver Pheasant เช่นกัน

“ไก่ฟ้าหลังเงินจันทบูร” มีขนาดลำตัวเล็กกว่าไก่ฟ้าหลังขาวเล็กน้อย … ขนตามลำตัวเป็นสีเทา ขนบนหลังตั้งแต่กลางหลังไปจนถึงโคนหางเป็นแถบสีดำรูปตัว V เห็นชัดเจนกว่าไก่ฟ้าหลังขาว ขนบนหัวสีดำแนบสนิทไปตามตัว หนังใบหน้าสีแดง ขนหางคู่บนมีสีขาวเหมือนไก่ฟ้าหลังขาว

“ไก่ฟ้าหลังเงินจันทบูร” มีนิสัยชอบออกหากินตอนเช้าตรู่เป็นคู่ โดยจะกินหนอน แมลง และลูกไม้ที่หล่นตามพื้นดิน … ปกติเราจะไม่ค่อยพบเห็นในธรรมชาติที่อื่นมากนัก แต่พบว่ามีในบริเวณป่าสอยดาว และในป่าคิฏกูฏ จังหวัดจันทบุรี

“ไก่ฟ้าหน้าเขียว (Crested Fireback Pheasant)” … ไก่ฟ้าชนิดนี้มีชื่อที่ชวนให้เข้าใจผิด ด้วยหากฟังชื่อแล้งคงจินตนาการว่า ไก่ฟ้าชนิดนี้คงมีหน้าสีเขียวๆเป็นแน่ แต่อันที่จริงมันมีใบหน้าสีครามนวล มีสีแดงเป็นวงกลมติดขอบตาดำ ทำให้หนังหน้าที่มีสีครามนั้นดูเด่นชัดยิ่งขึ้น … ไม่ทราบว่า ทำไมจึงเรียกว่า ไก่ฟ้าหน้าเขียว

ขนตามลำตัวของ “ไก่ฟ้าหน้าเขียว” มีสีน้ำเงินเข้ม ตรงกลางหลังออกสีน้ำตาลแดงเป็นประกาย ข้างตังตรงสะโพกล่างมีลายสีขาว ขนหงอนบนหัวสีน้ำเงินเป็นกระจุกคล้าย นกยูง แต่สั้นกว่า

ไก่ฟ้าชนิดนี้ มีร่างกายใหญ่โตกว่าไก่ฟ้าชนิดอื่นๆ … ตัวผู้ค่อนข้างดุ ปราดเปรียวว่องไว อาจจะวิ่งเข้าหาแบบไก่ชนเลยทีเดียว

“ไก่ฟ้าหน้าเขียว” ชอบอาศัยอยู่ในป่าโปร่งบนพื้นที่ราบต่ำ มักจะอาศัยหากินใกล้กับแหล่งน้ำ ออกหากินลำพังหรือเป็นฝูงเล็กๆ … อาหารได้แก่พวกเมล็ดพืช ผัก ผลไม้ แมลง และหนอน ส่วนถิ่นกำเนิดนั้นอยู่ทางภาคใต้ ตั้งแต่คอคอดกระลงไปจนถึงประเทศมาเลเซีย สุมาตรา และบอร์เนียว

สำหรับไก่ฟ้าชนิดสุดท้ายที่จะกล่าวถึง คือ “ไก่ฟ้าหางลายขวาง (Hume’s Bar-tailed Pheasant)” … นับเป็นไก่ฟ้าที่หายากมากชนิดหนึ่ง ชอบอาศัยอยู่ในป่าดงดิบและป่าสนที่สูงจากระดับน้ำทะเล 3,500-5,000 ฟุต

เคยมีผู้พบเห็นไก่ฟ้าชนิดนี้ในป่าสูงของเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าเชียงดาว จังหวัดเชียงใหม่ ดอยฟ้าห่มปก และดอยอ่างขาง

“ไก่ฟ้าหางลายขวาง” เพศผู้ มีสีขนช่วงลำตัวส่วนใหญ่ออกสีน้ำตาลแดง มีสีฟ้าสลับเป็นช่วงๆ ปีกมีสีขาวแซมเล็กน้อย

ส่วนตัวเมีย สีออกสีน้ำตาลเหมือนไก่ฟ้าชนิดอื่นๆ มีลายเป็นจุดๆสีดำ หางไม่ยาวเรียวเหมือนตัวผู้